امام حسن عسکری (علیه السلام)

زندگی‌نامه

• نسب:‌ نسب امام حسن عسکری(ع) با هشت واسطه به علی بن ابی‌طالب(ع) نخستین امام شیعیان می‌رسد.^[۱] پدرش امام هادی(ع)، دهمین امام شیعیان اثناعشری است. به نقل از منابع شیعی، مادرش کنیز بود و حُدیث یا «حدیثه» نام داشت.^[۲] در برخی از منابع نام او «سوسن»،^[۳] «عسفان»^[۴] و سلیل^[۵] نیز ثبت شده است. امام عسکری(ع) برادری به نام جعفر داشت که به جعفر کذاب معروف است. او پس از شهادت امام عسکری(ع)، ادعای امامت کرد و با انکار تولد فرزندی برای او، به عنون تنها وارث او مدعی میراث آن حضرت شد.^[۶] سید محمد و حسین دیگر برادران او بوده‌اند.^[۷]

• لقب‌ها: لقب‌های وی را هادی، نقی، زکی، رفیق و صامت ذکر کرده‌اند. برخی از مورخان لقب «خالص» را هم گفته‌اند.^[۸] ابن الرضا نیز لقبی است که امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) به آن شهرت یافته‌اند.^[۹] لقب «عسکری» نیز مشترک میان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، است زیرا هر دو در شهر سامرا اقامت اجباری داشتند. «عسکر» عنوان غیرمشهوری برای سامرا بوده است.^[۱۰] همچنین به خاطر اشتراک نام «حسن» میان ایشان و امام حسن مجتبی(ع)، ایشان را « حسن اخیر» نیز خوانده‌اند.^[۱۱]

• کنیه: کنیه وی «ابومحمد» بود.^[۱۲] در بعضی منابع کنیه‌های ابوالحسن،^[۱۳] ابوالحجه،^[۱۴] و ابوالقائم^[۱۵] نیز به کار رفته‌ است.
• تولد: بیشتر منابع تولد ایشان را در مدینه دانسته‌اند^[۱۶] با این حال از تولد او در سامرا نیز سخن رفته است.^[۱۷] بیشتر منابع متقدم امامیه ولادت حضرت را در ربیع‌الثانی سال ۲۳۲ق دانسته‌ند.^[۱۸] در روایتی به نقل از امام حسن عسکری نیز همین تاریخ ذکر شده است.^[۱۹] برخی دیگر از منابع امامیه و اهل‌سنت ولادت حضرت را در سال ۲۳۱ق نیز نوشته‌اند.^[۲۰] شیخ مفید در «مسار الشیعة» ولادت امام را ۱۰ ربیع‌الثانی آورده است.^[۲۱] در قرن ششم قمری این قول به حاشیه رفت و تولد حضرت در ۸ ربیع‌الثانی شهرت یافته است^[۲۲] که قول مشهور نزد امامیه نیز هست.

• شهادت: امام عسکری(ع) ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق^[۲۳] در دوره حکومت معتمد عباسی در ۲۸ سالگی به شهادت رسید.^[۲۴] گزارش‌هایی نیز درباره شهادت او در ماه‌های ربیع‌الثانی و جمادی‌الاولی نیز وجود دارد.^[۲۵] شیخ مفید برآن است او به سبب بیماری از دنیا رفت؛^{[۲۶] [یادداشت ۱]}اما بنا به گفته فضل بن حسن طبرسی در اعلام الوری، بسیاری از علمای امامیه معتقدند که امام عسکری( و نیز پدر و جدش و تمامی امامان) بر اثر مسمومیت شهید شده است.^{[۲۷] [یادداشت ۲]}مستند آنان روایت «و الله ما منّا الا مقتول شهيد» منقول از امام صادق(ع) است.^[۲۸] بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی دو خلیفه قبل از معتمد نیز در صدد قتل امام عسکری(ع) برآمده بودند. در روایتی آمده است معتز عباسی به حاجب خود دستور داد امام را در مسیر کوفه به قتل برساند ولی با آگاه شدن مردم، موفق نشد.^[۲۹] بر اساس گزارش دیگری، مهتدی عباسی نیز تصمیم گرفت امام را در زندان به شهادت برساند ولی تصمیم او عملی نشد و دوره حکومت او به سر رسید.^[۳۰] امام عسکری(ع) در خانه‌ خود در سامرا، که پیشتر امام هادی(ع) نیز در آنجا دفن شده بود، مدفون است.^[۳۱] به نقل عبدالله بن خاقان، وزیر معتمد عباسی^[۳۲] پس از شهادت امام عسکری(ع)، بازارها تعطیل شد و بنی‌هاشم، بزرگان، رجال سیاسی و مردم در تشییع پیکر او شرکت کردند.^[۳۳] این روز در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران به مناسبت آغاز امامت امام زمان(ع) تعطیل رسمی است.^{[نیازمند منبع]}

• همسر:‌ طبق نقل مشهور، امام عسکری(ع) همسری اختیار نکرد و نسل او تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که مادر حضرت مهدی(عج) است.^[۳۴] منابع، نام مادر امام مهدی(عج) را متعدد و مختلف ذکر کرده‌اند. در منابع آمده است امام حسن عسکری(ع) خادمان و کنیزان متعدد رومی، صقلایی و ترک داشت^[۳۵] و شاید این اختلاف در نام مادر امام زمان، از سویی به سبب تعدد کنیزان و از سوی دیگر به منظور پنهان نگاه‌داشتن تولد امام مهدی(عج) بوده است.^[۳۶]

• فرزند: بر اساس اکثر منابع شیعه، تنها فرزند امام عسکری، امام زمان(عج) مسمّا به «م‌ح‌م‌د» است.^[۳۷] از علمای اهل سنت نیز کسانی چون ابن اثیر، شبلنجی و ابن صباغ مالکی نیز نام محمد را به عنوان فرزند امام عسکری ذکر کرده‌اند.^[۳۸]

• انتقال به سامرا: در سنین کودکیِ امام حسن عسکری(ع)، پدرش امام هادی(ع) به اجبار به عراق فراخوانده شد و در سامرا، پایتخت آن روز عباسیان، تحت‌نظر قرار گرفت. در این سفر امام عسکری(ع) نیز همراه پدر بود. مسعودی زمان این سفر را سال ۲۳۶ق^[۴۵] و نوبختی سال ۲۳۳ق^[۴۶] گفته‌اند. امام حسن عسکری بیشتر عمر خود را در سامرا گذراند و مشهور است که او تنها امامی است که به حج نرفت، ولی در عیون اخبار الرضا و کشف الغمه روایتی نقل شده که راوی، آن را در مکه از امام حسن عسکری(ع) شنیده است.^[۴۷]